شهید گمنام در زادگاهش

سرهنگ خواجه‌حسینی که در مراسمی به یاد شهید احمد دهقانی احمدآبادی در کنار حرم شهدای گمنام پارک شهر اردکان سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: این اتفاق در سطح کشور برای اولین بار صورت گرفت که پس از تعیین هویت شهید گمنامی، آن شهید متعلق به همان شهری باشد که در آنجا دفن شده است.

وی با اشاره به این که قبل از تدفین پیکرهای شهدای گمنام از سوی کمیته جستجوی مفقودین، نمونه‌هایی از استخوان‌های شهدا گرفته شده و بعد از انجام آزمایش ژنتیکی، DNA همه شهدا تعیین می‌شود، گفت: بعد از تطبیق نتیجه آزمایش نمونه خون بستگان شهید با DNA شهید، مشخص شد پیکر این شهید متعلق به شهید احمد دهقانی احمدآبادی است.

مکانیزم آزمایش ژنتیک

دکتر محمود تولایی، رئیس پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی و عضو هیئت علمی دانشگاه بقیه الله، از مکانیزم و فرآیند آزمایشگاهی این طرح می‌گوید:

دانش ژنتیک قادر است با الگو گرفتن از فرایند توارث، که هر فرزندی نیمی از اطلاعات ژنتیکی او مشابه پدر و نیمی دیگر مشابه مادر است با استفاده از همین قابلیت ردیابی ژنتیکی را سرعت دهد.

اصل این دانش و این روش‌ها عمدتاً در دهه نود اوج گرفت پیشتازی آن در اختیار کشورهای غربی و به طور خاص ایالات متحده بود و سرنخ اقدام و اجرای آن در دست fba قرار داشت، بنابراین یک انتظار طبیعی بود که ما اگر بخواهیم از تجربه‌های موجود آن‌ها استفاده کنیم همکاری لازم به عمل نیاید.

زمانی که ما در این مرکز شروع به کارکردیم ابتدا با ایمیل زدن به دانشمندان این رشته در اقصی نقاط جهان، متأسفانه هیچ جوابی را دریافت نمی‌کردیم.

بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس در سال 1381 ما را درک کردند و به دنبال اعلام نیازی که برای شناسایی، شهید علی هاشمی به سازمان ما و دستگاه‌های تخصصی موجود کشور مثل سازمان‌های پزشکی قانونی، دانشگاه علوم پزشکی و مجموعه‌هایی که دست نیاز دراز کرده بودند که به لحاظ عدم قابلیت‌های موجود تکنولوژی این کار در کشور قابل اجرا نیست. ما بنا را بر این گذاشتیم که این پتانسیل در کشور ایجاد شود و یک کار علمی را آغاز کردیم.

برای شروع ابتدا در غالب تعدادی پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا و همکاری‌های متخصصین حزب الهی در این حوزه گام‌هایی را پشت سر گذاشتیم.

اما چه حوادثی اتفاق می‌افتد که می‌تواند به معنی التیامی بر دل خانواده‌های عزیز باشد این است که بدانند پیکر عزیزشان کدام است و یک فرزند شهید دوست دارد یک نقطه‌ای را به عنوان نقطه اتکا برای راز دل گفتن با پدر شهیدش ارتباط دل و معنوی برقرار کند. به همین جهت هم این مجموعه سعی کرده در این نقش تکالیف خود را انجام دهد.

فرایند اقدام هم به این ترتیب است: پیکر شهدایی که در مناطق مین زدایی شده و رفع آلودگی شده که تفحص صورت می‌گیرد را از خاک خارج می‌کنند و در مناطق مرزی و عملیاتی این پیکر شهدا به معراج شهدا انتقال داده می‌شود.

در معراج شهدا بررسی‌های لازم را از نظرشناسایی تعلق این پیکرها صورت می‌گیرد وسپس این مرکز بخش اول بررسی‌های آناتومیک را انجام می‌دهد و تمام ویژگی‌ها و مشخصات آناتومیکی روی اجزاء پیکر مورد بررسی قرار می‌گیرد و دریک فرم‌های ویژه‌ای درج می‌شوند. به عنوان مثال از چه منطقه‌ای کشف شده، چه عملیات‌هایی در آن منطقه اتفاق افتاده، تاریخ کشف هر یک از اجزاء پیکر رویا اشیاء متعلق به آن و همین طور ملزوماتی را که شهید به همراه داشته است.

روی این فرم‌ها علامت گذاری می‌شود و اندیس‌های آناتومیک اندازه گیری می‌شود که ویژگی‌های این مجموعه در این فرم‌ها ثبت می‌شوند.

با این بررسی‌ها و آناتومی‌ها تا حدودی در واقع اندازه قد، تخمین سن شهید و همین طور شرایط محیطی که این پیکر را که در آن قرار داشته است را بدست می‌آوریم و البته یک فرم اظهار نامه هم در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهیم.

خانواده‌ها معمولاً اطلاعاتشان را شامل اینکه آخرین اعزامی این شهید کی بوده، چه عملیاتی و زمان تقریبی شهادت چه زمانی و کجا بوده، مندرج و بخشی هم از این اطلاعات از طریق دوستان و همراهان رزمنده‌ها ثبت می‌شود.

مجموعه این اطلاعات فیزیکی در بانک اطلاعاتی وارد می‌شود و نه ای تا در حد چند گرم از این اجزاء نمونه برداری و این نمونه‌ها در فرایندهای آزمایشگاهی قرار می‌گیرد.

بدن یک انسان تقریباً بالغ بر 100 تریلیون سلول تشکیل شده است، در مجموعه‌های سلول‌های ما تقریباً از 3 میلیارد باز آلی که اجزاء DNA هستند حمل‌ونقل می‌کنیم و در واقع تمام آن 100 تریلیون سلول حاوی اطلاعاتی هستند که این اطلاعات مثل یک پلاکت ثابت روی همه سلول‌ها درج شده است.

با گشودن و از بین بردن غشاء سلاما رسیدن به هسته سلول و باز کردن غشاء هسته سلول، محتوی DNA سلاما آزاد می‌کنیم که آن محتوی DNA با روش‌های پیشرفته و پیچ ده ای آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد و نهایتاً اطلاعات ژنتیکی فرد به شکل اطلاعات رمز شده به دست می‌آید.

مثلا پیکری که در منطقه جنوب که وضعیت‌های آبرفتی و رانش زمین وجود دارد در اثر این جریان آبرفتی بخشی از زمین جابجا شده و ممکن است از همین اجزاء نیز در دیگر منطقه جابجا و یافت شود.

به جهت اینکه اگر در آینده هم یک نمونه استخوان دیگری از پیکر شهید دیگری برخورد کردیم که از نظر اطلاعات ژنتیکی مشابه  با بهره‌گیری از قطعه کوچکی از نمونه پیکر شهدای گمنام، یک بانک اطلاعاتی و از نمونه خانواده‌های مفقودان هم یک بانک DNA یا ژنتیکی تشکیل می‌دهیم و با استفاده از دانش زیست فناوری، ارتباط بین بانک معلوم که خانواده‌ها هستند و بانک مجهول که پیکرها هستند را بررسی و به شناسایی مفقودان کمک می‌کنیم.

همکاران ما در این مرکز سیستم نرم افزاری بسیار پیچیده‌ای طراحی و ابداع کرده‌اند که با جستجو در بین اطلاعات داده شده، خانواده‌هایی که بیشترین تشابه را به این نمونه پیکر داشته باشند شناسایی و برای بررسی اعلام می‌شوند.

از مجموعه اطلاعات علمی، ژنتیکی وهم اطلاعات جانبی اظهار نامه‌ها و همین طور شواهد به دست آمده به این تشخیص و شناسایی دست پیدا می‌کنیم.

از نظر آزمایشگاهی، کار کردن با نمونه‌های استخوانی شاید حداقل 20 برابر سخت تراز کار با نمونه‌های بافت‌های تازه و از جمله خون است و گاهی همکاران من مجبور می‌شوند بعضی از این آزمایشات و تست‌ها را ده‌ها بار هم تکرار کنند تا به آن نتیجه یقین پیدا کنند و تحمل این سختی‌ها به آرزوی لبخند رضایت بر لبان یک مادر، پدر و یا خانواده منتظری است که طبعاً برای ما هم خستگی‌های کار با این نتایج از تن خارج می‌شود.

بعضاً خانواده‌های شهید مکاتباتی را با ما دارند گاهی وقت‌ها فرزند شهیدی راز دلی می‌نویسد، درد دلی می‌کند و همین آگاهی از وضعیت خانواده‌هاست که اشتیاق ما را بیشتر می‌کند که بتوانیم به نوعی به شناسایی شهدا بپردازیم.

امروز این مرکز، به عنوان رفرنس و مرجع برای کمک به این عرصه و نه فقط حوزه شناسایی شهدای گمنام بلکه استفاده از مار کرها و شاخص‌های ژنتیکی برای تشخیص زود هنگام سرطان‌ها که به حوزه‌های دیگر هم گسترش پیدا کرد اما نقطه شروع و نقطه اهتمام ما در واقع پاسخ به دغدغه انتظار در خانواده‌های شهدای گمنام بود.