او برای وطن‌مان رفته بود و امروز ما ماندیم با حرف‌هایی که از دل مادر داغدیده برمی‌آید. گفت‌وگوی فارس با «مارتان درگالستانیان» مادر شهید «روبرت آودیسیان» را در ادامه می‌خوانیم.

* متولد کجا هستید و چه زمانی ازدواج کردید؟

من متولد تهران هستم. در سال 1343 با «آرام آودیسیان» ازدواج کردم و بعد از ازدواج به یکی از روستاهای شهر گنبد رفتیم؛ چون منزل همسرم در آنجا بود؛ آنجا آب و برق و امکانات نداشتیم و بچه‌هایم را هم با سختی بزرگ کردم.

* شغل همسرتان چه بود؟

همسرم در ابتدا روی زمین‌های کشاورزی زراعت می‌کرد؛ آن موقع بودجه نداشتیم که با خانواده به تهران بیاییم و زندگی کنیم؛ بعد هم وارد کار نجاری شد.

کودکی روبرت اودیسیان

* روبرت فرزند چندم بود و چه سالی به دنیا آمد؟

او اولین فرزندم بود که 14 اردیبهشت 1345 در بیمارستان سوم شعبان تهران و در منزل پدرم به دنیا آمد؛ اما شوهرم شناسنامه او را از گنبد گرفت.

* شما خانه‌دار بودید؟

بله.

* چند فرزند دارید؟

یک دختر و دو پسر دارم. دخترم ازدواج کرده و در گنبد زندگی می‌کند. پسرم آلبرت در امریکا است و روبرت هم که شهید شده است.

* در دوران انقلاب اسلامی، گنبد بودید؟

آن موقع مقطعی در تهران هم بودیم. وقتی که انقلاب شد در منزل پدرم در وحیدیه بودم. در تظاهرات‌ها شرکت می‌کردیم. بعد هم که انقلاب اسلامی پیروز شد، مردم شیرینی پخش می‌کردند. ما هم خوشحال بودیم.

* همسرتان هم تهران می‌آمدند؟

خیر، همسرم گنبد را دوست داشت و کمتر به تهران می‌آمد.

* در وحیدیه با کسی در ارتباط بودید؟

همسایه‌های کوچه‌مان همه فارس بودند. خیلی باهم خوب بودیم. یادم هست در دوران جنگ هم پسر همسایه‌ منزل پدرم شهید شده بود.

* چه شد که روبرت خواست به جبهه برود؟

باید می‌رفت سربازی. 18 ساله شده بود. گفت همه جوان‌ها می‌روند من هم می‌خواهم بروم. اول خودش را معرفی کرده بود و بعد آمد و گفت: «می‌خواهم بروم جبهه» به او گفتم: «من چطور تحمل کنم دوری تو را؟» بعد پیش خودم گفتم که وظیفه‌اش است که برود و مخالفتی نکردم چون خیلی از جوان‌ها می‌رفتند. بعد برای دلگرمی من می‌گفت: «من قوی‌ام، می‌روم جنگ و پدر عراقی‌ها را درمی‌آورم».

* در بین هموطنان ارامنه، شهید و جانباز می‌شناسید؟

بله، در اقوام داریم که یکی از جانبازها چند وقت پیش به رحمت خدا رفت؛ در آرامستان ارامنه که در جاده خاوران است، تعداد زیادی شهید جنگ تحمیلی داریم که برای آنها مراسم می‌گیریم.

* فکر می‌کردید که یک روز برای روبرت اتفاقی بیفتد که تا آخر عمرش از او پرستاری کنید؟

در آن دوران این اتفاقات برای خیلی‌ها می‌افتاد؛ قسمت آدم هر چی باشد، همان می‌شود.

* در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شهدای زیادی در تهران تشییع می‌شد، شما هم در این مراسم‌ها شرکت می‌کردید؟

وقتی شهدا را می‌آوردند ما هم در خیابان به استقبال آنها می‌رفتیم.

* روبرت چند وقت در جبهه بود؟

یک سال. پسرم در دوران جنگ در خط مقدم مبارزه می‌کرد.

نفر نیمه ایستاده روبرت اودیسیان

* روبرت در این مدت که رفت و آمد می‌کرد، از دوستان و خاطرات جبهه برای شما حرفی می‌زد؟

گاهی از دوستانش تعریف می‌کرد، اما بیشتر حرف‌هایش را به برادرش آلبرت می‌زد و نمی‌خواست من ناراحت شوم.

* چه کسی خبر مجروحیت روبرت را به شما داد؟

آن زمان در گنبد بودم، کسی نمی‌دانست ما کجا هستیم و بالاخره از طریق خلیفه‌گری این موضوع را به ما اطلاع دادند؛ حتی فامیلی او را اشتباهاً آونسیان نوشته بودند بعد که فهمیدم او مجروح شده است، خودم را به تهران رساندم.

* بعد از شنیدن خبر مجروحیت روبرت، فکر می‌کردید او را زنده ببینید؟

وقتی اولین بار پسرم را دیدم، تمام صورت و بدنش باندپیچی بود و امید نداشتم زنده بماند؛ حتی او را نشناختم؛ پسرم ضربه مغزی شده بود؛ بعد از مدتی که باندهای روی صورتش را باز کردند، تا یک ماه ماسه‌هایی که از زیر پوستش بیرون می‌آمد را پاک می‌کردم. دقیقاً دو ماه شب و روز روی صندلی نشستم و مراقب روبرت بودم.

در بیمارستان مصطفی خمینی که بودیم، مجروحان را به آنجا می‌آوردند؛ چشم، پا و دست نداشتند؛ با دیدن این مجروحان عذاب می‌کشیدم؛ وقتی مجروحان دیگر را می‌دیدم که وضعیت‌شان خیلی سخت‌تر از روبرت بود، خدا را شکر می‌کردم.

تمام بدن و حتی سینه، گردن و پاهای روبرت ترکش خورده بود؛ یک چشم او را تخلیه کرده بودند؛ آسیب ترکش‌ها به تارهای صوتی‌ باعث شده بود که او به آرامی صحبت کند. عصب دست روبرت هم آسیب دیده بود و بعد از چند سال درمان تقریباً خوب شد، اما توانایی نداشت که بتواند کاری با آن انجام دهد.

بعد از مدتی که تقریباً حال پسرم بهتر شد، او را به آلمان اعزام کردند و برای او چشم مصنوعی گذاشتند؛ پسرم یک سال در آنجا ماند؛ در آلمان دوستان ارمنی پیدا کرده بود و او را کمک می‌کردند. بعد از یک سال نتوانست در آنجا طاقت بیاورد و به ایران بازگشت.

* روبرت از نحوه مجروحیتش برای شما تعریف می‌کرد؟

یادش نمی‌آمد، گاهی اوقات که روزهای جبهه رفتنش را یاد می‌کردیم، آن موقع می‌فهمید که چه شده بود. دوستانش می‌گفتند در عملیات «والفجر هشت» بدون ترس و با شجاعت جلو می‌رفت و عراقی‌ها را می‌کشت؛ او می‌گفت: «می‌روم و همه این دشمنان را می‌کشم».

* در طول این سال‌ها خودتان از روبرت مراقبت می‌کردید؟

بله، دائماً باید در کنارش می‌ماندم، توانایی سر کار رفتن هم نداشت؛ جانباز اعصاب و روان بود؛ گاهی که با او حرف می‌زدیم عصبی می‌شد.

* در طول 27 سال که پرستار فرزندتان بودید،خسته می‌شدید؟

نه، چون فقط سلامتی او برایم مهم بود. گاهی به من می‌گفت: «مامان ببخشید خیلی شما را اذیت می‌کنم» من هم می‌گفتم: «تو خوب باشی خوشحال شوی، خوشحالی من است، اذیت نمی‌شوم». گاهی وقت ها مرا می‌بوسید و می‌گفت: «خیلی زحمت مرا کشیدید».

* روحیات روبرت چطور بود؟

اعصاب روبرت ضعیف بود، به همین خاطر زیاد صحبت نمی‌کرد. اگر از او سؤال می‌پرسیدیم جواب می‌داد. اضافه بر آن حرف نمی‌زد. در طول این سال‌ها افسرده بود. یک وقت اگر از او سؤالی می‌کردم، عصبانی می‌شد. وقتی به روبرت می‌گفتم: «میوه و... می‌خوری؟» با عصبانیت می‌گفت: «خب اگر بخواهم بخورم بهت می‌گویم دیگر». اخلاقش مانند بچه‌ها بود. یک روز هم گفت: «مثل بچه‌ها شدم، مامان ببخش من را»، گفتم «اشکالی ندارد».

* سرگرمی او چه بود؟

معمولاً در خانه بود و تلویزیون تماشا می‌کرد؛ اخبار گوش می‌داد، بیشتر به اخبار علمی توجه داشت و فیلم‌های جنگی نگاه می‌کرد. یک وقت‌هایی که روبرت فیلم‌های جنگی نگاه می‌کرد، به او می‌گفتم: «بس کن نگاه نکن، فیلمی را نگاه کن که در آن آرامش باشد» او گفت: «دیدن همین فیلم‌ها مرا آرام می‌کند». گاهی که احساس می‌کردم حوصله‌اش در خانه سر می‌رود، به او می‌گفتم برو پیاده‌روی و شنا برایت خوب است؛ اما نمی‌رفت.

* روبرت چقدر درس خوانده بود؟

او تا سوم راهنمایی در مدرسه گنبد درس خوانده بود.

* بعد از مجروحیت ادامه تحصیل داد؟

نه، به دلیل ناراحتی عصبی توانایی مطالعه نداشت.

شهید روبرت اودیسیان

* در میهمانی‌ها هم حضور پیدا می‌کرد؟

نه، همه‌اش خانه بود. یک وقت‌هایی گنبد می‌رفتیم. او را تنها نمی‌گذاشتم و با خودم می‌بردم. او اصرار داشت که من به مسافرت بروم و فقط در خانه نمانم؛ یک دفعه با دوستان به ترکیه رفتیم؛ در طول این سال‌ها تنها مسافرتم بود.

* در برنامه‌هایی که برای جانبازان و خانواده شهدا برگزار می‌شد، حضور پیدا می‌کردید؟

اگر کسی از کرج به تهران می‌رفت، من هم می‌رفتم؛ وگرنه برایم سخت بود این مسیر را طی کنم.

* معمولاً چه چیزی روبرت را خوشحال می‌کرد؟

هیچ چیز.

* مدام دارو مصرف می‌کرد؟

دائماً دارو مصرف می‌کرد، گاهی اوقات که خسته می‌شد، می‌گفت: « نمی‌خواهم دارو بخورم».

* روبرت چه غذایی دوست داشت؟

کتلت دوست داشت. همین اواخر یکبار گفت: «مامان می‌خواهم خودم کتلت درست کنم»، گفتم «باشه درست کن»، بلند شد و کتلت خوشمزه‌ای درست کرد. خورشت قیمه هم خیلی دوست داشت.

* از چه زمانی بیماری‌اش تشدید پیدا کرد؟

از 9 ماه گذشته بیماری‌اش بیشتر شد؛ درد کمر و پا و سر درد او خیلی زیاد شد. پاهایش را در آب نمک می‌گذاشتم، ماساژ می‌دادم. وقتی او را به حمام می‌بردم، می‌گفت آب داغ روی بدنم بریز خیلی درد دارم.

چند ماه اخیر دردش خیلی زیاد بود. مرفین به او تزریق می‌کردیم. قرص می‌خورد، فقط چند دقیقه دردش کمتر می‌شد. دیگر هیچ دارویی درد او را تسکین نمی‌داد. با درد کشیدن‌های او خودم هم درد می‌کشیدم. آن قدر حالم بد می‌شد که کارم به درمانگاه می‌کشید و به من سرم تزریق می‌کردند، اما پیش روبرت وانمود می‌کردم که حالم خوب است.

این اواخر شب‌ها از شدت درد نمی‌توانست بخوابد و حتی دراز بکشد. گاهی شب‌ها تا صبح می‌نشست. وقتی شدت درد زیاد می‌شد، با آقای رضایی‌پور ـ از دوستان قدیمی‌مان ـ تماس می‌گرفتیم تا بیاید و آمپول مسکن به او تزریق کند.

* روبرت می‌توانست کارهای شخصی‌اش را خودش انجام دهد؟

اوایل بله، اما این اواخر من کارهای او را انجام می‌دادم. حمام می‌بردم و...

* مراحل درمان اخیر روبرت از چه زمانی شروع شد؟

ترکش‌هایی که در بدن روبرت بود، باعث شد تا تبدیل به غده سرطانی بدخیم شود؛ 9 ماه در بیمارستان بستری بود؛ 6 دوره شیمی‌درمانی شد که در مرحله هفتم به کما رفت. نزدیک به 2 میلیون تومان دارو خریدیم و به بیمارستان ساسان بردیم که با پول قرضی بود.

* دعای شما در تنهایی و خلوتتان با خدا چه بود؟

این بود که پسرم و تمام جانبازان و بیماران سلامتی خودشان را به دست بیاوردند؛ روبرت نیز همیشه برای سلامتی خودش و جانبازان و بیماران دعا می‌کرد.

* چه آرزوهایی برای روبرت داشتید؟

آرزو داشتم روبرت مانند تمام جوان‌ها ازدواج کند، بچه‌دار شود. اما هیچ‌وقت این آرزوهایم برآورده نشد. روبرت مخالف ازدواج بود و می‌گفت: «اگر کسی بخواهد با من ازدواج کند، بیشتر از اینکه همسرم باشد پرستارم می‌شود و من نمی‌خواهم در حق یک زن این ظلم را کنم».

* تا بحال بهشت زهرا (س) رفتید؟

معمولاً با دوستانم می‌روم. به قطعه شهدای بهشت زهرا هم رفتیم. یک بار که با روبرت رفته بودیم، او حالش بد شد.

* معمولاً روبرت چه چیزی برای شما هدیه می‌گرفت؟

من عطر دوست داشتم، برایم عطر می‌گرفت.

* آخرین هدیه‌ای که شما برای روبرت گرفتید، چه بود؟

امسال برای آخرین بار برایش در اردیبهشت ماه جشن تولد گرفتم؛ هدیه من همان کیک تولد بود با یک عدد شمع. به او گفتم: «تو الان یک ساله شدی، برایت یک عدد شمع گرفتم» که می‌خندید.

آخرین جشن تولد روبرت اودیسیان

* آخرین جمله‌ای که از روبرت شنیدید، چه بود؟

آخرین جمله روبرت این بود که «من برای تو هیچ کاری نکردم». بعد از آن چند روز آخر که پسرم در بیمارستان بود، من شب تا صبح در کنارش بودم؛ دستش را روی دست من گذاشته بود و یه دلیل وجود دستگاهی که از دهانش به داخل مری وصل بود، او نمی‌توانست صحبت کند.

* موقع شهادت روبرت شما هم در بیمارستان بودید؟

غروب رفتم به دیدنش در بیمارستان ساسان. با او حرف می‌زدم او صحبت‌هایم را می‌فهمید اما نمی‌توانست حرف بزند؛ تا اینکه نیمه شب هفتم مرداد ماه در بیمارستان به شهادت رسید

* چند واژه را مطرح می‌کنم، کوتاه پیرامون آن توضیح بفرمایید.

جانباز: از آنها چی بگویم! همیشه آرزو دارم سالم باشند و سالم زندگی کنند؛ آنها راضی‌اند که زنده‌اند.

شهادت: افتخاری است که نصیب خوبان می‌شود.

ایثار و گذشت: خیلی خوب است. اگر درون ما خوب باشد، می‌توانیم گذشت داشته باشیم.

مادر: فدایی فرزند.

ایران: سرزمین پرافتخار من. خوشحالم که پسرم در راه ایران و سرزمین شهید شد.

دفاع مقدس: وقتی جنگی رخ می‌دهد همه باید تلاش کنند. جنگ ما که با تمام جنگ‌های دنیا فرق می‌کرد، جنگ ما مقدس بود.

شهدا: افتخار ما هستند.

عاشورا: در ماه محرم با همسایه‌ها در مراسم‌ها شرکت می‌کنیم. روز عاشورا همیشه خوب و دوست‌داشتنی است. یکی از دوستان مسلمانم همیشه مراسم می‌گیرد و من به منزلشان می‌روم.

روبرت: احساس می‌کردم بعد از شهادت او زنده نمی‌مانم، اما خداوند کمک کرد.

* وضعیت امرار و معاش شما چطور است؟

بعد از فوت همسرم از 12 سال گذشته از گنبد به تهران آمدم؛ درآمدم از حقوق بازنشستگی همسرم و حقوق جانبازی پسرم است؛ به دلیل گرانی اجاره منزل در تهران، حدود 5 سال است که در مهرشهر مستأجر هستم؛ صاحبخانه‌ام زن خوبی است و فقط 100 هزار تومان اجاره می‌گیرد.

* می‌توان گفت روبرت مسلمان بود

علیرضا رضایی‌پور که از 30 سال گذشته با شهید «روبرت اودیسیان» دوستی دارد، می‌گوید: روبرت فوق‌العاده خوش‌فکر و خوش‌بین بود، به مرگ فکر نمی‌کرد. بیشتر دوست داشت شاد زندگی کند؛ اطرافیانش را شاد ببیند؛ گله‌مندی از روزگار نداشت؛ هیچ وقت نخواست از طریق جانبازی‌اش خودش را مطرح کند؛ بیمار بود اما سعی می‌کرد نشان ندهد بیمار است اما وقتی فشارهای عصبی بر او تحمیل می‌شد، او را از پای درمی‌آورد.

او برای وطنش جنگیده بود و او از کسی توقع نداشت. چون با مسلمان‌ها زیاد ارتباط داشت، می‌توان گفت مسلمان بود؛ با من راحت برخورد می‌کرد.

تعصبی روی مسأله مسیحی یا مسلمان بودن نداشت، به هر دو دین احترام می‌گذاشت. گاهی اوقات که گذرمان به امامزاده یا مسجد می‌افتاد، با ما می‌آمد و خیلی احترام می‌گذاشت.

بعد از شدت گرفتن بیماری‌اش خواهرم در شهرستان سمنان نذر کرده بود که اگر حال روبرت خوب شود، برای هدیه به مسجد قوری یا استکان بگیرد، وقتی این موضوع را روبرت گفتم خیلی خوشحال شد و گفت: «حتماً این کار را خواهم کرد و برای زیارت محل دعا هم خواهم رفت».

روبرت امیدوار بود که حالش خوب شود؛ 4 مرداد وقتی گزارش پزشکی روبرت را دیدم احساس کردم دیگر خوب نمی‌شود. کبد، کلیه، روده‌ها و خونش دچار مشکل شده بود که دیگر امید نداشتم به زنده ماندنش. تا اینکه خبر شهادتش را به ما دادند و متأسفانه در ایامی که روبرت در بیمارستان و حتی در مراسم خاکسپاری‌اش بنیاد شهید و خلیفه‌گری (مسئولین دفاع از حقوق ارامنه در ایران) کوتاهی کردند.

او برای مادرش احترام فوق‌العاده‌ای قائل بود و این اواخر نگران مادرش بود و می‌گفت: «بعد از من او را تنها نگذارید».

به گزارش شهید جاویدان، روزی که رفتم منزل شهید محمد کاشی‌ها قرار بود با همسر ایشان گفتگو کنم. اواسط مصاحبه آقا حمیدرضا هم که حالا دانشجوی فوق لیسانس معماری است و جوانی ۲۶ ساله به جمع ما اضافه شد. ایشان موقع شهادت پدرش کودکی یکسال و چند ماهه بوده و به تبع نمی تواند خاطراتی از پدرش داشته باشد به همین دلیل ترجیح داد بنشیند پدر را از زبان مادرش بیشتر بشناسد.

آخر مصاحبه از پسر کوچک شهید کاشی‌ها پرسیدم از اینکه پدرتان به شهادت رسیده چه حسی دارید؟ ایشان زیبا ترین تعبیری را به کار برد که تا کنون شنیده بودم. حمیدرضا کاشی‌ها گفت: حکایت ما بچه هایی که محبت پدر را درک نکردیم همانند مردم جنوب کشور است، آنها می دانند برف چیست اما تا حالا حسش نکرده‌اند، ما هم می دانیم پدر یعنی چه اما تاکنون لمسش نکرده ایم.

آنچه خواهید خواند قسمت پایانی گفتگو با همسر شهید محمد کاشی‌ها ، فرمانده گردان المهدی از لشکر ده سیدالشهدا(صلوات الله علیه) است.

پورعباس: برایتان گفتم که من قصد ازدواج نداشتم و به هر نحوی که بود مخالفتم را در ظاهر نشان می دادم. خوب مشکل من شخص محمد کاشی‌ها نبود اما برخورد سرشار از ادب محمد بود که رفته رفته مرا به جایی رساند که به خدا می‌گفتم می دانم او شهید می شود اما عمرش را طولانی تر کن بعد ببر.

خانواده من بی دلیل اصرار به ازدواج من نداشتند چون فکرشان بسته نبود و یا از اوضاع جامعه بی اطلاع نبودند، وقتی شهید کاشی ها به خواستگاری من آمد شغلی نداشت، شغل موضوعی است که شاید خیلی برای خانواده ها در امر ازدواج مهم باشد اما پدرم فقط به من می گفت: این جوان بسیار صادق است و در بین همه جوانانی که من با آنها برخورد داشتم این پسر از همه شان با تقواتر و راستگو تر است. مسلم بدان او خودش را بالا خواهد کشید. اما من به دلیل سن کمی که داشتم گوشم بدهکار این حرف ها نبود و هر وقت محمد به خانه ما می آمد ترش رویی می کردم و می نشستم سر درس، این کارم به نوعی لج بازی با خانواده بود.

رفته رفته رفتارهای شهید کاشی ها مرا مجذوب خود کرد، مثلا وقتی می آمد منزل ما یکراست سراغ من را نمی گرفت. دقایقی در کنار خانواده ام می نشست و بعد اجازه می خواست که به اتاق من بیاید، این ادب و حیای محمد برایم جالب و قابل توجه بود. دیگر اینکه ایشان از لحاظ ظاهری آراسته و گشاده رویی‌ بود.

در ده ماهی که عقد کرده بودیم چند مسافرت با هم رفتیم، اولین مسافرتمان سفر به اصفهان بود که می‌دیدم به نماز اول وقتش خیلی اهمیت می دهد و چون این مسئله برای خودم هم بسیار مهم بود از اینکه می دیدم برای ایشان هم اهمیت دارد خوشحال می شدم و با خودم می گفتم می‌شود روی این مرد حساب کرد.

بسیار با ادب بود و البته شنونده بسیار خوبی بود، هر وقت با محمد صحبت می‌کردم با همه وجود به حرف‌هایم گوش می‌داد. ما از سال ۵۸ تا دی سال ۶۵ که به شهادت رسید شاید در کل یکسال هم در کنار هم نبودیم، شهید کاشی‌ها در همین مدت کوتاه خاطرات بسیار خوبی از خودش به جا گذاشت.

شهید محمد کاشی‌ها، فرمانده گردان المهدی

 رفتارش با بچه‌ها چطور بود؟

پورعباس: بچه ها شهید کاشی ها را خیلی نمی دیدند. حتی زمانی که جبهه نبود صبح زود می رفت پادگان شمیرانات و آخر شب وقتی که بچه ها خواب بودند بر می گشت. به امیررضا یاد داده بود که چه من باشم و چه نباشم شما باید راس ساعت ۹ بخوابی. به همین خاطر امیر حتی اگر پدرش نبود می گفت: مامان ساعت چنده وقتی مثلا می گفتم ۸:۳۰ سریع مسواک می زد و آماده خواب می شد. شهید کاشی ها رفتارش به گونه ای بود که حرفش برای من و پسرم حجت بود.

 گریه اش را دیده بودید؟

پورعباس: بسیار. زمانی که رفقایش به شهادت می رسیدند. یادم هست یکبار به من گفت: آلبوم من را بیاور. بعد رفت داخل اتاق و گفت: دوست ندارم به هیچ عنوان بیایید داخل، نیم ساعت بعد بلند بلند شروع کرد به گریه کردن.

وقتی شهید رضا اخوان به شهادت رسید خیلی رویش تاثیر گذاشت، می گفت: رضا تک پسر خانواده بود و پدرش هم کارخانه دار بود. از نظر مالی اینقدر تامین بود که نیاز نبود تا آخر عمر کار کند و همه چیز برایش فراهم بود اما به خاطر دین و میهنش حاضر شد بیاید جبهه و به شهادت رسید.

 شهید کاشی‌ها مجروح هم شد؟

پورعباس: چند مرتبه مجروح شد اما یکبار تا مرز شهادت رفته بود، ترکشی رگش را پاره کرده اما داغی خودش باعث شده بود سر رگ سوزانده شود.

در عملیات دیگری هم دستش مجروح شد و از کار افتاد. همیشه می گفت من شفایم را می گیرم که فکر می کنم شفا همان شهادت بود. خواب یک شهیدی را دید که من بعدها در دفترش خواندم شهید «حسین اسکندرلو» بوده. محمد در خواب از ایشان گله می کند که رفتی و ما را فراموش کردی، دعا کن من هم زودتر به شما بپیوندم. از اسکندر لو می پرسد در این عملیات پیش رو چه اتفاقی می افتد که شهید اسکندر لو می گوید تو فعلا زوده شهید بشی، در این عملیات عضوی را از دست می دهی که همان فلجی دستش بود. البته مدتی قبل از این اتفاق با پا تلویزیون را عوض می کرد و کار دستش را با پا می کرد و یا با دست چپ کار می کرد، من می گفتم جلوی بچه ها این کارها را نکن. آنجا یک اشاره خیلی کوتاه به من در رابطه با از دست دادن عضوی از بدنش کرد.

 هیچ وقت فکرش را می‌کردید همسرتان شهید شود؟

پورعباس: بله. من قبل از ازدواج، دوره راهنمایی بودم که یک شب خواب دیدم با کسی ازدواج می کنم که به شهادت می رسد یعنی در خواب کاملا به یاد دارم که همسرم در راه خدا کشته شد، کلمه فی‌سبیل الله به خوبی یادمه. خوب ما آن زمان خیلی از کلمه شهید استفاده نمی کردیم. به مادرم گفتم خوابی دیدم. ما قرآنی داشتیم که قبل از شروع سوره تعبیر خواب نوشته بود. مادرم گفت چندم ماه قمری هستیم و ببین تعبیر خوابت چیه؟ در تعبیر قرآن به کلمه «به تاخیر افتد» رسیدم. از مادرم پرسیدم این یعنی چه؟ گفت: یعنی به مرور زمان برایت اتفاق می افتد. خیلی متاثر شدم. در ذهن خودم می گفتم یعنی من یک همچین بخت و اقبالی دارم؟ چه بد! آن خواب در ذهنم حک شد. دفعه دیگری خواب دیدم که با فردی ازدواج می کنم که اسمش محمد است و نام مادرش هم فاطمه است. در همسایگی ما زنی بود که چهار پسر داشت و اسم یکیشان محمد بود، برای همین همیشه از دید این خانم پنهان و ازش فراری بودم. دقیقا سه مرتبه خواب دیدم، دفعه سوم با شهید کاشی ها ازدواج کرده بودم اما آن را یادم نیست فقط می دانستم که ایشان به ۳۰ سال نمی رسد و به شهادت می رسد. موقع شهادت هم ۲۷ سالش بود. اسم مادرشان هم فاطمه است. در خواب دفعه سوم برایم مسلم شد که شهید می شود. همیشه خودش هم می گفت فکر نمی کنم تولد ۳۰ سالگی ام را ببینم .

اصلا دوست نداشتم به شهادتش فکر کنم. حتی گاهی وقتا که خودش می خواست حرف بزنه اجازه نمی دادم. می گفت همین نارضایتی تو کار منو با مشکل مواجه کرده دیگه، تیره در جبهه میاد سمت من تا بهم می رسه میگه تو کاشی ها هستی؟ تا میگم آره راهش رو کج می کنه و می‌ره.

 موقعی که می خواست به مرخصی بیاید شما را با خبر می‌کرد؟

پورعباس: بله. اما یکبار جور شده بود بیاید تهران اما نتوانسته بود به ما خبر آمدنش را بدهد. آن موقع ما خیابان پیروزی زندگی می کردیم. شب که بچه‌ها خوابیدند من حس می کردم باید بیدار باشم، دلم شور می زد. از پشت پنجره بیرون را نگاه می کردم می‌دیدم خبری نیست. ساعت حدود ۲ بامداد بود که دیدم آقایی داره از در میاد بالا. زدم به صورتم گفتم اگر همسایه طبقه اولی نباشه من تنهایی چیکار کنم؟! صورتش هم مشخص نبود. شهید کاشی‌ها به خودش گفته بود اگر این موقع شب زنگ بزنم شاید بچه ها وحشت کنند، پشت در می مانم تا نماز صبح. آن سالها بحث ترور هم زیاد بود. محمد به من خیلی سفارش می کرد که مواظب باشم. برای در چشمی هم گذاشته بود، می گفت تا مطمئن نشدی منم در را باز نکن. یک اسلحه کمری هم برایم گذاشته بود که هیچ وقت از آن استفاده نکردم و بعد از شهادتش تحویل دادم. آن شب از ترس بلافاصله اسلحه را گرفتم دستم و خدا را صدا می کردم، تمام وجودم می لرزید. می گفتم چطور از بچه ها دفاع کنم؟ چراغ را روشن کرده بودم و محمد فهمیده بود من بیدارم. در زد، حالا هی می گفت باز کن منم، روح نیستم. اما من می ترسیدم تا اینکه بالاخره باور کردم خودش است.

 آخرین دفعه ای که همسرتان را دیدید، حس نکردید شاید این آخرین دیدار است؟

پورعباس: چند روز قبل از رفتنش آمده بود مرخصی. در آن چند روز کارهای عجیب و قریب زیاد می کرد. یادمه به من گفت: می خوام برای کلاس اول امیررضا لباس ورزشی بخرم، گفتم لزومی نداره الان، خیلی مونده تا مدرسه اما دو دست خرید. بهش اعتراض کردم که تو هی می گویی اصراف نکنید اما خودت این کار را می کنی. گفت: فکر می کنم سفرم طولانی باشد و مدت زیادی بر نگردم. پول زیادی هم برایم گذاشت و خیلی چیزها برای بچه ها گرفت.

لحظه آخر خیلی دردناک بود. ۲۵ سال گذشته اما فکر می کنم همین دیروز بود. خانه خودمان بودیم. به من گفت تا جلوی در نیا، گفتم: دوست دارم بیام، اما محمد گفت: نه. اتاقمان پنجره داشت و دری که از آن در بیرون مشخص بود اما همیشه قفلش می کردم. بچه آمده بودند پشت آن در، انگار آنها هم حس می کردند این دفعه آخر است. امیر آمد جلوی در آپارتمان جلوی پدرش را گرفت، گفت: نمی خواهم بروی. هیچ وقت همچین بی قراری ای نکرده بود. انگار همه مان حس کرده بودیم. خودش هم مردد بود. می گفت انگار یکی در دلم می گوید نرو، نفسم است و من نباید به نفسم توجه کنم. با پرخاش امیر را کنار زد و گفت: نمی خواهم بیایید پایین، حق ندارید بیایید! خانه ما دو در داشت و دری که ماشین می رفت جایی بود که کاملا از بالا بچه ها به آن مشرف بودند. نمی دانم چرا محمد بر عکس همیشه عمدا از آن در رفت. یک لحظه برگشتم دیدم هر دو بچه با گریه می زدند به در می گفتند: نرو! نرو! بسیار برایم لحظات دردناکی بود اما محمد برای همیشه رفت.

شهید محمد کاشی‌ها در کنار فرزندانش

 چطور فهمیدید همسرتان شهید شده؟

پورعباس: از پایگاه شمیرانات به منزل پدرش خبر دادند. آقای طوفانیان همسایه مان که در پایگاه بود به برادر شوهرم می گوید من دارم می روم منزل، شما هم با من بیایید بچه ها را بیاوریم. حمیدرضا شیر خشک می خورد. علی آقا برادر محمد آمد خانه ما و گفت: محمد زخمی شده و انتقالش دادند بیمارستان طالقانی، گفته بچه ها را بیاور خانه بابا که هر وقت زهرا خواست بیاد ملاقات من بچه ها تنها نباشند. من قبول کردم چون برایم نامعقول نبود. علی آقا گفت: مثل اینکه محمد کیفی داره، بیاریدش چون باید مدارکی بردارم. من رفتم کیف را آوردم. خواهرم هم خانه ما بود.

از خانه ما تا سر خیابان خیلی راه بود. علی آقا با آقای طوفانیان قرار گذاشته بودند من را با ماشینی که آورده اند ببرند برای همین الکی به من گفت: برم ماشین بگیرم چون خیلی راهه. من که داشتم وسایل جمع می کردم مقداری هم شیر خشک برای حمیدرضا برداشتم، ایشان گفت: حالا که داری برای حمید شیر میاری یک قوطی کامل بیار، گفتم: نه، نیازی نیست برای سه روز آوردم. گفت: نه شاید لازم بشه مدت بیشتری بمانی. علی سه قوطی برداشت و گفت: اگر آشغال داری بده بذارم دم در.

آقای طوفانیان من را دید و فیلمی هم بازی کرد، گفت علی آقای سلام من از پادگان شمیرانات با ماشین آمدم بیایید شما را هم برسانم. علی آقا گفت: باشه. میدان نزدیک خانه که رسیدیم آقای طوفانیان گفت: کاش دور زده بودم رفته بودیم جلوی خانه. من گفتم راهی نیست خودمان می رفتیم. حالا نگو دارند حجله می زنند و کوچه را آماده می کنند. دیدم جلوی در منزل مادر شوهرم جمعیتی مشکی پوش ایستادند. خانه کناری آنها منزل شهدای کشوری بود که جنازه یکی از پسرهایش بعد از یک سال از شهادت هنوز نیامده بود. من گفتم شاید جنازه پسرش آمده که کوچه را آماده می کنند. پلاکارد را هم نخواندم. خواهرم یکدفعه بلند گفت: روی این پارچه نوشته شهید کاشی ها! همانجا فهمیدم، نمی دانم با چه حالی داخل خانه شدم. همه دنیا برایم تیره و تار شد.

شهید کاشی‌ها در گردان المهدی، ۱۹ دی سال ۶۵ در کربلای ۵ ساعت ۶:۳۰ دقیقه صبح به شهادت رسیده بود چون ساعتش هم ترکش خورده و در همان لحظه ایستاده بود.

تصویری از روز تشییع پیکر شهید محمد کاشی‌ها، فرمانده گردان المهدی

موقع شهادت، بچه ها چند ساله بودند؟

پورعباس: امیررضا ۵ سال و نیمش بود و حمید رضا ۱ سال و چند ماه داشت.

 کدامیک از پسرها بیشتر شبیه پدرشان هستند؟

پورعباس: هر دو اما امیررضا اخلاق و شوخی هایش بیشتر شبیه پدرش است. مخصوصا کسانی که سالها بچه ها را ندیدند تا امیر را می بینند می گویند انگار که پدرش است. سال ۷۸ رفتم حج. اولین بار بود که بعد از شهادت محمد تنهایشان می گذاشتم و برایم سخت بود. ۱۵ روز ندیده بودمشان. در فرودگاه که بودم یک لحظه امیر را دیدم که به طرفم می دوید. یک لحظه فکر کردم خود محمد است که می دود.

 سخت ترین لحظه برایتان در این سالها کی بوده؟

پورعباس: وقتی امیر خواست داماد شود. خیلی حس تنهایی کردم. همه اقوام بودند اما انگار کسی نبود. به همکارانم گفتم اگر محمد بود چقدر خوب می‌شد.

 الان مشغول به چه کاری هستید؟

پورعباس: من معلم امور تربیتی بودم که یکسالی می‌شود بازنشسته شدم. پسرهایم هم هر دو ازدواج کردند و تحصیلاتشان را تا مقطع فوق لیسانس ادامه دادند.

 خواب شهید کاشی‌ها را دیده اید؟

پورعباس: یکسال بعد از شهادتش خواب دیدم. انگار بعد از چندین سال آمده بود دیدن ما. ازش گله کردم که چرا دیر به ما سر می زنی؟ گفت: آخه نمی توانم بیشتر بیایم اما مرتب با شما هستم. هر جا هم که باشم به یاد شما هستم.

حضورش در زندگی‌مان خیلی پررنگ است. یکبار خواهرهایم خانه ما بودند بچه ها هم داشتند در اتاق بازی می کردند. دیدم حمید داره قهقهه می زنه و امیر دوید آمد به من گفت: مامان! مامان! بابا با شهید صمد نشستند توی اتاق. من برای اینکه وحشت را از بچه دور کنم و به او بفهمانم که شهدا در کنار ما هستند گفتم: خوب اشکالی نداره مادر، شهیدان به دیدن ما می‌آیند. شهید صمد همان شهید امیر مسعود صادقی یکتاست که به نام صمد معروف بود.

 در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.

پورعباس : بعضی از رسانه ها گله می کنند که چرا خانواده شهدا با ما همکاری نمی کنند. خوب چند سال خانواده ها مورد بی مهری بودند و ناراحتند. اما به عقیده من پرداختن به شهدا هر چند دیر شروع شده اما باید همه با هم کمک کنیم تا آیندگان بفهمند که اینها که بودند و چه کردند و هدفشان چه بود.